Znamiona i pieprzyki – jak je chronić przed słońcem?

Najprościej rzecz ujmując, znamiona to nieprawidłowości w strukturze skóry, przybierające postać plamek lub wypukłości.

Przeciętnie na ciele jednej osoby znajduje się od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu znamion, a za ich powstawanie odpowiadają przede wszystkim czynniki genetyczne i środowiskowe. Podstawowe rodzaje znamion to:

• znamiona wrodzone– istnieją już w chwili narodzin, z reguły występują pojedynczo i najczęściej mają owalny kształt oraz jednolity kolor;
• znamiona nabyte – pojawiają się w ciągu całego życia, a z biegiem czasu mogą ulegać pewnym przemianom.

Spośród kilku rodzajów znamion, najczęściej występujące to znamiona barwnikowe (melanocytowe), które powszechnie nazywa się pieprzykami. Są one zbudowane z melanocytów, czyli komórek barwnikowych skóry. Z reguły pojawiające się pieprzyki są efektem ekspozycji skóry na promieniowanie UV, choć mogą one powstać także w wyniku stymulacji hormonalnej.

Skórne znamiona barwnikowe dzieli się na:

• łagodne – pojawiają się w okresie dzieciństwa, ale w okresie dojrzewania oraz po drugiej dekadzie życia może dojść do ich nasilenia. Mają regularną, symetryczną budowę, wyraźnie odgraniczony brzeg i równomiernie rozmieszczony barwnik. W przypadku znamion łagodnych ryzyko rozwoju nowotworu jest niewielkie.
• atypowe (dysplastyczne) – mają asymetryczny kształt, nieprawidłową wielkość, wynoszącą powyżej 5 mm, mają nieregularny brzeg oraz różne kolory. Znamiona dysplastyczne mogą ulegać zezłośliwieniu i transformacji nowotworowej, dlatego wymagają regularnej obserwacji i kontroli lekarskiej co 6-12 miesięcy.
• znamiona barwnikowe wypukłe - wypukły pieprzyk określany jest także jako znamię Clarka. Ma charakter brodawkowaty i jest brązowy. Takie pieprzyki wypukłe najczęściej nie przekraczają 1 cm średnicy. Jako że są dość podatne na uszkodzenia, wypukłe pieprzyki często zaleca się wycinać.
• znamię płaskie (nevus spilus) - składają się na nie jasno- i ciemnobrązowe plamki. Prawie zawsze są to znamiona wrodzone.
• znamię błękitne - czarny pieprzyk o niebieskawym zabarwieniu. Wrodzone, często też pojawiają się we wczesnym dzieciństwie. Dzielą się na cztery podrodzaje: znamiona komórkowe, klasyczne, złożone, złośliwe.
• znamię Spitz - inaczej znamię Reeda. Są to czerwone znamiona w formie okrągłych i twardych grudek. Zwykle pojawiają się u dzieci i nastolatków, jest to znamię na twarzy lub nogach. Ma tendencję do powiększania się, przez co przypomina czerniaka.
• znamię Beckera - nabyte lub wrodzone, ma nieregularne brzegi i wygląda jak plama o brunatnym zabarwieniu. Występuje najczęściej na ramionach, barkach albo na miednicy.

"Pieprzyk czy czerniak?" Wielu z nas takie pytanie przychodzi do głowy przynajmniej raz w życiu, zwłaszcza na widok nowego pieprzyka. To, czy znamię barwnikowe się zezłośliwi, a więc ulegnie przeobrażeniu do czerniaka, zależy m.in. od rozmiaru znamienia. Jeśli znamię barwnikowe ma 5 mm i więcej, należy je bacznie obserwować. Dopóki pieprzyki nie zmieniają swojego wyglądu (np. nie pojawiają się nieregularne brzegi) oraz się nie powiększają, z reguły nie ma potrzeby, by coś z nimi robić. Jednak jeśli któreś znamię barwnikowe wzbudza Twój niepokój, udaj się do dermatologa. Być może dermatolog zaleci regularne kontrole, być może od razu zadecyduje, że znamię na skórze musi być usunięte i oddane do badania histopatologicznego. Badanie histopatologiczne pieprzyka służy określeniu, czy znamię barwnikowe to czasem jednak nie nowotwór skóry. Jedynie takie badanie daje stuprocentową pewność, czy atypowe znamię nie ma charakteru nowotworowego.

Jeśli lekarz zadecyduje, że Twoich znamion barwnikowych nie trzeba usuwać natychmiast, zapewne je obfotografuje, by zrobić to kolejny raz na następnej wizycie, a następnie porównać ze sobą ich wygląd.

Wskazaniem do usunięcia zmian barwnikowych są wspomniane już zmiany w wyglądzie pieprzyków. Poza tym lepiej pozbyć się znamienia, które znajduje się w miejscu trudnym do osłonięcia przed słońcem bądź przeszkadzającym w codziennym funkcjonowaniu. Zdarza się, że odstający pieprzyk znajduje się na brzuchu w miejscu zapięcia spodni albo np. w pachwinie, gdzie regularnie się depilujesz. W takich przypadkach istnieje ryzyko uszkodzenia tych pieprzyków. Zerwanie pieprzyka zawsze powinno skłonić Cię do wizyty u dermatologa. Zerwany pieprzyk to uszkodzenie skóry, które może ewoluować w kierunku trudnym do przewidzenia.

Udałaś się do lekarza skonsultować swoje znamiona na ciele i wszystko wskazuje na to, że są to zwykłe pieprzyki na skórze. Czy należy je zatem usuwać? Z tymi małymi i płaskimi rzeczywiście nic nie trzeba robić. Jednak należy pamiętać, że jeśli zmiany na pieprzyku są jakkolwiek niepokojące, lepiej jest go usunąć. To nieprawda, że na wszelki wypadek lepiej nie ruszać pieprzyków. Wycięcie znamienia wraz z odpowiednim zapasem to gwarancja, że łagodne znamiona nigdy nie będą miały szansy się zezłośliwić i spowodować przerzuty.

Prawdopodobieństwo przemiany znamion barwnikowych w czerniaka jest większe u osób, które:

• mają w rodzinie osobę chorującą na czerniaka,
• często i intensywnie się opalają,
• nie stosują ochrony przeciwsłonecznej,
• w dzieciństwie doznawały poparzeń słonecznych,
• osoby o jasnej karnacji.

Jeśli znamiona barwnikowe u dzieci pojawiły się już w życiu płodowym lub w ciągu pierwszego roku życia, zaliczamy je do znamion wrodzonych. Pieprzyki u dziecka bardzo rzadko oznaczają zmiany nowotworowe. Z drugiej jednak strony czerniak to najczęściej występujący nowotwór skóry u dzieci. Kiedy więc pojawi się pieprzyk u dziecka, rodzice powinni co jakiś czas się mu przyglądać.

Nawet kiedy znasz ogólną charakterystykę znamion łagodnych i atypowych i teoretycznie potrafisz odróżnić od siebie poszczególne znamiona, to gdy pojawia się nowa zmiana, dopadają Cię wątpliwości. Dlatego w tym miejscu odpowiadamy na pytania o różne postaci znamion.

Potencjalnie te, które zmieniają swój wygląd w czasie lub ulegają uszkodzeniu. Na większe niebezpieczeństwo narażone są osoby z dużą liczbą znamion. Niebezpieczne pieprzyki to również te, które nie są chronione przed słońcem i występujące u osób o bardzo jasnej karnacji.

Znamiona na głowie i plecach mają to do siebie, że trudno jest je kontrolować we własnym zakresie. Dodatkowo zarówno plecy, jak i głowa są bardziej narażone na działanie słońca - w przypadku oparzenia słonecznego to właśnie plecy najczęściej "obrywają"; głowa natomiast cierpi, gdy nie osłaniamy jej nakryciem podczas przebywania na słońcu. Pieprzyki na plecach dodatkowo wskazują, jak duży jest związek między promieniowaniem UV a zmianami na skórze. Często gęsta siateczka drobnych pieprzyków pojawia się na plecach właśnie po przebyciu oparzenia słonecznego!

Nazwa czerniaka bywa myląca. Ten nowotwór wcale nie musi być koloru czarnego. Podobnie jak łagodne i atypowe znamiona nie muszą być tylko brązowe. Czasem zwykłe pieprzyki bywają czarne. Podobnie pieprzyk czerwony - choć wyglądają nietypowo, czerwone pieprzyki na ciele są dopuszczalnym wariantem znamion. Czy to oznacza, że czerwone znamię na skórze nie musi być poddawane żadnej obserwacji? Oczywiście, że nie, należy je kontrolować, jak każde inne. Zwłaszcza, gdy oprócz czerwieni, na pieprzyku pojawiają się też inne kolory.

Taki objaw jest niepokojący i warto udać się wówczas do lekarza. Może oznaczać, że pieprzyk zmienia się w nieprawidłowy sposób.

"Dziwny pieprzyk" tak można zbiorczo określić wiele zmian, z którymi udajemy się do lekarza. To zupełnie zrozumiałe, bo pieprzyki kojarzą nam się z małymi, płaskimi punkcikami o jednolitym, brązowym zabarwieniu. Jednak jak pokazują zebrane tu dotąd informacje, znamiona bywają tak niejednoznaczne w swojej postaci, że najlepiej jest stosować zasadę ograniczonego zaufania do każdego z nich. Pieprzyk z włosem zwykle jest czymś normalnym, ale już np. jego krwawienie czy inny wysięk - nie. Czasem normalny jest powiększający się pieprzyk (np. odmiana Spitz), najczęściej jednak jest to nieprawidłowość.

Jeśli pieprzyk swędzi, warto udać się do lekarza. Swędzenie pieprzyka towarzyszy często zaczerwienieniu i obrzękowi wokół znamiona i nie świadczy o niczym dobrym.

By zapobiec pojawianiu się znamion lub transformacji już tych istniejących, niezbędna jest odpowiednia ochrona przeciwsłoneczna. Zapewni ją dobry balsam do opalania z filtrami UVA i UVB, którego, co ważne, powinno się używać nie tylko w słoneczne dni – promieniowanie UV może niekorzystnie oddziaływać na skórę nawet przy pochmurnej pogodzie. Wysokość filtra należy dobierać, biorąc pod uwagę m.in. fototyp skóry.

Po balsam do opalania SPF 50 powinny sięgać osoby o fototypie I, czyli mające bardzo jasną karnację, piegi, jasne lub rude włosy, trudno się opalające oraz podatne na poparzenia słoneczne. Kosmetyki te są polecane także kobietom w ciąży, osobom z cerą wrażliwą i przesuszoną czy mającym skłonności do powstawania przebarwień. Tak wysoki filtr mają również balsamy do opalania dla dzieci, których skóra jest wyjątkowo delikatna.

Produkty z filtrem 30, takie jak NIVEA SUN Protect & Moisture balsam ochronny SPF 30, zostały stworzone z myślą o osobach z fototypem II, które mają jasną cerę, włosy w kolorze jasnego lub ciemnego blondu, a ich skóra jest pozbawiona piegów. NIVEA SUN Protect & Moisture balsam ochronny SPF 20 będzie odpowiedni dla osób o fototypie III – cechuje się on oliwkowym odcieniem skóry, ciemnymi włosami, piwnymi, zielonymi lub brązowymi oczami oraz wysoką odpornością na poparzenia słoneczne. Natomiast niższy filtr, jaki ma NIVEA SUN Protect & Moisture balsam ochronny SPF 15, mogą wybierać osoby o fototypie IV, czyli mające śniadą karnację, ciemne włosy i opalające się na brązowo, które nie miewają poparzeń słonecznych.

O odpowiednią pielęgnację skóry warto zadbać także po kąpieli słonecznej – a w tej roli najlepiej sprawdzają się balsamy po opalaniu. Taki kosmetyk jak NIVEA SUN After Sun Bronze Balsam po opalaniu przynosi natychmiastową ulgę, kojąc i dogłębnie nawilżając podrażnioną słońcem skórę, a jednocześnie pozwala przedłużyć trwałość opalenizny.

Niekiedy znamię skórne pojawia się na twarzy – nie wolno więc zapominać o zapewnieniu ochrony także jemu. By nie powstawały nowe pieprzyki lub by zabezpieczyć te, które już istnieją, codziennie sięgaj po krem z filtrem do twarzy. Będzie on stanowił swoistą barierę obronną przed szkodliwym działaniem promieni UV, zaś dobierając kosmetyk dopasowany do Twojego typu cery, dodatkowo zapewni Twojej skórze optymalną pielęgnację.

Pieprzyki na twarzy są szczególnie interesujące. Istnieje np. teoria, że określone ich rozmieszczenie świadczy o konkretnych cechach osobowościowych. Pieprzyk na twarzy, np. przy linii włosów, rzekomo... przynosi też szczęście. My jednak nie będziemy zajmować się tego rodzaju przekonaniami - skupiamy się na zdrowotnych aspektach posiadania pieprzyków. Pamiętaj, dużo pieprzyków na twarzy to bezwzględne wskazanie do regularnego stosowania kremu na dzień z filtrami UV. W końcu twarz jest stale wystawiona na działanie słońca! 

Choć znamiona na ciele często są niegroźne, z upływem lat ich charakter może się zmienić. Jednak stosując odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną, możesz skutecznie zapobiec ich pojawianiu się lub zmniejszyć ryzyko transformacji znamion znajdujących się już na skórze.