Skala Apgar i nie tylko – jakie badania noworodka robi się po porodzie?

W pierwszych minutach życia dziecka kluczowym wskaźnikiem zdrowia dziecka jest skala Apgar, oceniająca jego ogólny stan. Wkrótce po porodzie przeprowadza się również dodatkowe procedury i badania noworodka. Co dzieje się z dzieckiem tuż po narodzinach?

Pierwsze badanie noworodka – skala Apgar

Zaraz po porodzie noworodka się osusza, a następnie bada i ocenia. Ocena, jaką Twoje dziecko otrzyma w ramach skali Apgar, to pierwsza ocena w życiu po narodzinach. Lekarz podejmuje się wykonania weryfikacji i oceny poszczególnych parametrów, co stanowi podstawę do dalszych ewentualnych czynności (leczenia, rehabilitacji). Sprawdź, co mierzy zakres Apgar oraz jak wygląda punktacja.

Co to jest Skala Apgar? Parametry życiowe u dzieci

Sprawdzanych jest wówczas pięć parametrów życiowych u dzieci: Skala Apgar jest systemem oceny noworodka na kilka minut po porodzie. Obejmuje swoim zasięgiem pięć podstawowych elementów, które razem tworzą akronim “Apgar”

oddychanie (respiration),
czynność serca (pulse),
zabarwienie skóry (appearance),
napięcie mięśni (activity),
odruchy fizjologiczne, reakcje na bodźce (grimace).

Każdy z tych parametrów jest oceniany w skali od 0 do 2 punktów. Ich suma określa ogólny stan noworodka. Ocenę zapisuje się w pierwszej i piątej minucie życia dziecka – dotyczy noworodków w stanie dobrym (8-10 punktów w skali Apgar) lub w pierwszej, trzeciej, piątej i dziesiątej minucie życia – dotyczy noworodków w stanie średnim (4-7 punktów w skali Apgar) i ciężkim (0-3 punktów w skali Apgar).

Sama nazwa nie pochodzi jednak od wspomnianego akronimu (który powstał zresztą dopiero 10 lat po opublikowaniu badań), ale od nazwiska twórczyni systemu, amerykańskiej lekarki i profesorki na Uniwersytecie Columbia, Virginii Apgar. Jak więc widać, spotykana niekiedy nazwa "skala Apgara" jest błędna, bo jej autor jest płci żeńskiej!

Skala została przedstawiona w 1952 roku podczas międzynarodowej konferencji anestezjologów, a rok później opublikowana. Od tego czasu zaczęła być stosowana w szpitalach na całym świecie. Od kiedy zakres Apgar stosowany jest w Polsce? Już od 1981 roku i to na wniosek samych lekarzy, zaalarmowanych wysoką umieralności okołoporodową, sytuującą się w tamtych czasach na poziomie ok. 20 %.

Apgar – tabela

Pięć punktów, które sprawdza Skala Apgar, prezentujemy poniżej w wygodnej tabelce. Jeśli stan dziecka zostanie zaklasyfikowany jako dobry, nie wykazuje ono żadnych nieprawidłowości, lekarz podejmuje się jedynie usunięcia śluzu z dróg oddechowych. Słaby wynik skutkuje przede wszystkim podaniem tlenu i ewentualnymi dalszymi czynnościami.

Cecha	0 punktów	1 punkt	2 punkty
kolor skóry	sinica całego ciała	tułów różowy, sinica części dystalnych kończyn	całe ciało różowe
czynność serca	niewyczuwalny	poniżej 100 uderzeń/minutę	powyżej 100 uderzeń/minutę
reakcja na bodźce (wprowadzenie cewnika do nosa oraz drażnienie podeszwy stóp)	brak/brak	grymas twarzy/słabe poruszanie	kaszel lub kichanie/płacz
napięcie mięśniowe	ogólna wiotkość ciała, brak napięcia	napięcie obniżone, zgięte kończyny	napięcie prawidłowe, samodzielne ruchy
oddychanie	brak oddechu	oddech wolny i nieregularny	głośny płacz

Kangurowanie noworodka

Jeżeli nie ma żadnych przeciwwskazań medycznych, każdy noworodek zostaje położony po porodzie na brzuchu matki, blisko serca i klatki piersiowej. Kontakt tego typu zostaje przerwany w momencie zagrożenia życia lub zdrowia noworodka bądź matki. Kangurowanie, a więc kontakt „skóra do skóry”, to moment wolny od wykonywania procedur oraz badań noworodka.

Skala Apgar a cesarka

Na ocenę wpływ ma także sposób rodzenia. Według badań z 2008 roku, w których porównano wyniki badań noworodków urodzonych naturalnymi siłami oraz poprzez cesarskie cięcie, pierwsza grupa dzieci odznaczała się wyższym średnim wynikiem dla najwyższych możliwych ocen (8-10 punktów) - 9,728 punktów do 9,078 punktów dla dzieci po cesarskim cięciu. Dzieci urodzone naturalnie w ponad 95% otrzymywały najwyższe noty, podczas gdy dzieci z porodów cesarskich w 87,01%. U dzieci urodzonych za pomocą cesarskiego cięcia częściej diagnozowano kwaśnicę oraz stan ciężki. Niemniej lekarze zwrócili uwagę na fakt, że jeśli ciąża należała do grupy o niskim ryzyku położniczym, różnica wynikająca z rodzaju porodu była niedostrzegalna.

Skala Apgar dla wcześniaka

Coraz częściej lekarze podkreślają, że skala oceny Apgar nie ma zbyt dużego zastosowania dla dzieci urodzonych bardzo wcześnie, a zwłaszcza dla wcześniaków urodzonych przed 28. tygodniem ciąży. Dlatego też specjaliści pracują nad opracowaniem nowego systemu oceny noworodka, który byłby dostosowany do wyników, jakie może osiągnąć wcześniak. Przykładem jest chociażby tak zwany system CRIB.

Zakres Apgar przez wiele lat pomagał lekarzom diagnozować dzieci w ich pierwszych minutach i ułatwiała im szybką pomoc. Zdecydowana większość dzieci otrzymuje dobre oceny stanu zdrowia, ale nawet mniejsza liczba punktów nie przesądza o zdrowiu twojego dziecka w przyszłości. Skala Apgar jest więc raczej orientacyjną skalą ułatwiająca pracę lekarzy, niż nieodwracalnym osądem stanu dziecka.

Badania noworodka po porodzie – waga i długość

Punkty Apgar to jednak nie wszystko. Noworodek po porodzie poddawany jest również pierwszym pomiarom dotyczącym ciężaru i długości ciała, a także obwodu główki. Waga stanowi bardzo istotny wskaźnik zdrowotny dziecka. Powinna wynosić od 2500 do 4500 gramów – niższa waga może wskazywać na potrzebę specjalnej opieki pediatrycznej, a wyższa może wiązać się z podejrzeniem cukrzycy u matki. Jeżeli obwód głowy dziecka wynosi znacznie więcej lub mniej niż 35 cm, u dziecka mogą występować pewne problemy neurologiczne.

Badanie wzroku i słuchu dziecka

Wzrok noworodka badany jest za pomocą specjalnej latarki – lekarz sprawdza w tym celu reakcję jego źrenic na światło. Badania w kierunku wad wzroku wykonywane są jedynie u wcześniaków. W drugiej dobie życia dziecko przechodzi także przesiewowe badanie słuchu. Jeśli wynik jest nieprawidłowy, należy powtórzyć badanie następnego dnia.

Przed wypisaniem ze szpitala przeprowadza się ponowne badanie noworodka pod kątem wagi. Jest to bardzo ważne, gdyż dziecko po narodzinach zazwyczaj traci na wadze. Dopuszczalny spadek wagi nie powinien być większy niż 10% urodzeniowej masy ciała noworodka.

Kolejne badania noworodka w szpitalu

Po pierwszym kontakcie z matką następuje ocena maluszka, obejmująca zarówno jego ogólną kondycję, jak adaptację pourodzeniową. Sprawdzana jest w szczególności wydolność układu oddechowego i układu krążenia oraz czy występują ewentualne wady rozwojowe. W ciągu pierwszych dwóch dni po porodzie przeprowadzane są rutynowe badania, uwzględniające między innymi poziom nawodnienia i wypróżnień, a także zabarwienie skóry.

Żółtaczka u noworodka

Żółtaczka poporodowa to często pierwsza choroba na jaką choruje noworodek, tuż po przyjściu na świat. Wynika ona z tego że, że w życiu płodowym dziecko wyposażone jest w zwiększoną liczbę czerwonych krwinek. Po narodzinach organizm musi wyrównać ich poziom. W wyniku rozpadu erytrocytów powstaje bilirubina – żółty barwnik neutralizowany przez wątrobę. Jako że wątroba maluszka nie jest jeszcze wystarczająco dojrzała, często nie jest jeszcze w stanie usuwać bilirubiny z organizmu dziecka wystarczająco efektywnie. Zazwyczaj zanika ona bardzo szybko, wtedy rodzice nie mają powodu do niepokoju. Bywa jednak i tak że dolegliwość nie ustępuje, wtedy lekarz zleca dodatkowe badanie krwi w celu ustalenia poziomu bilirubiny i ewentualne późniejsze leczenie.

Zakraplanie oczu noworodka po porodzie

Noworodek, tuż po narodzinach ma zakrapiane również oczy z użyciem azotanu srebra w ilości 1 kropla o stężeniu 1% do każdego oka. Chroni go to przed rzeżączkowym zapaleniem spojówek, do którego może dojść w trakcie narodzin. Procedura ta to tzw. Zabieg Credego.

Witamina K dla noworodka

W organizmie nowonarodzonego dziecka jest zbyt mało witaminy K, która zapewnia właściwe krzepnięcie krwi i chroni przed krwotokami. Jako że z każdym dniem od narodzin deficyt witaminy K tylko się powiększa, po porodzie podaje się noworodkowi tę witaminę standardowo. Odbywa się to domięśniowo.

W pierwszej dobie życia po urodzeniu neonatolog w szpitalu sprawdza również:

brzuszek dziecka – oceniając, czy poszczególne narządy znajdują się we właściwym miejscu i mają odpowiednie rozmiary,
nogi i stopy – upewniając się, że nogi zginają się prawidłowo w kolanach, a stopy nie są za bardzo zwrócone do wewnątrz,
budowę kręgosłupa,
pracę i napięcie mięśni,
narządy płciowe – u dziewczynek sprawdzana jest wielkość łechtaczki oraz ujście pochwy, a u chłopców, czy oba jądra znajdują się w mosznie oraz czy ujście cewki moczowej jest na końcu żołędzi,
serce i krążenie – by wychwycić ewentualne ryzyko choroby czy wad serca,
podniebienie – upewniając się, że nie jest ono rozszczepione, a dziecko może swobodnie poruszać językiem,
staw biodrowy – pod kątem wrodzonego zwichnięcia stawu biodrowego.

Badania przesiewowe noworodków

Badania przesiewowe noworodków to test, który pozwala na wykrycie 26 chorób i związanych z nimi nieprawidłowości, w tym między innymi chorób takich jak mukowiscydoza, fenyloketonuria, wrodzona niedoczynność tarczycy czy pozostałe choroby związane z metabolizmem. Jest to tak zwane badanie noworodka z pięty, które polega na nakłuciu jego pięty i nasączeniu bibuły krwią. Na bazie tak pobranej próbki krwi, jest wystawiana ocena stanu zdrowia malca. Kiedy się wykonuje badania przesiewowe noworodków? Pobranie krwi i jej przebadanie powinno odbyć się do 48 godzin po urodzeniu dziecka.

Szczepienia noworodków w szpitalu

W szpitalu, poza badaniami, zostają wykonane także pierwsze szczepienia ochronne – jest to pierwsza dawka szczepienia przeciwko gruźlicy a także żółtaczce typu B (WZW B). Szczepionki te są zalecane wszystkim dzieciom.